Dzisiejsza Nikozja (gr. Λευκωσία) wybudowana została na ruinach antycznej osady Ledra. Ruiny antycznej osady znajdują w południowo zachodniej części dzisiejszego miasta. W roku 280 przed Chrystusem, król egipski Ptelomaios zmienił nazwę istniejącej osady na Leukotheon. Bizantyjczycy zmienili nazwę na Lefkon (topolowy gaj). Jak wykazały wykopaliska w owych czasach na teranie dzisiejszego miasta rosło wiele topól. Lefkon z biegiem czasu przekształcony został w używaną do dziś nazwę Lefkosia (tur. Lefkoşa). Z racji swojego dogodnego położenia daleko od morza, Nikozja była bezpieczna i nienarażona na ataki wrogich sił i przede wszystkim piratów. Z tego powodu, już w X wieku miasto stało się stolicą wyspy i siedzibą katolickiego arcybiskupstwa.
Na przestrzeni wieków miasto wielokrotnie zmieniało swoich władców. Pierwszymi panami miasta byli Rzymianie, następnie miastem władało Cesarstwo Bizantyjskie. W VII wieku miasto przeszło w ręce Krzyżowców. XV wiek to początek panowania Wenecjan, w XVI wieku miastem zawładnęli Osmanie. XIX wiek to panowanie Brytyjczyków. W roku 1960 Nikozja stała się stolicą niepodległego Cypru. W 1974 w wyniku inwazji Tureckiej miasto zostało podzielone na dwie części: część południową (grecką) i część północną (turecką). Miasto podzielone jest tzw. "Zieloną Linią", strefa zdemilitaryzowana nadzorowana jest przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Pomimo ostatnich symbolicznych gestów likwidacji małych fragmentów muru dzielącego miasto czynionych przez przedstawicieli obydwu społeczności zamieszkujących Nikozję, stolica Cypru nadal pozostaje jedyną na świecie podzieloną stolicą.
Z powodu swojego położenia w głębi lądu, w okresie letnim w Nikozji panują obronne upały. Nawet noce nie przynoszą ulgi od nagrzanego powietrza. Mieszkańcy miasta przeprowadzają się wtedy do chłodniejszych regionów wyspy. Mimo ciekawej historii i architektury, miasto nie stało się centrum turystycznym. Większość turystów przybywa do miasta wczesnym popołudniem i opuszcza go przed nocą.
Poniżej opisano najważniejsze zabytki Nikozji w kolejności pozwalającej na ich zobaczenie w ramach trzygodzinnej przechadzki.
Kościół Ágios Tripiotis należy do pierwszych katolickich kościołów wybudowanych za panowania osmańskiego. Cypryjscy katolicy prowadzili ponad 100 letnią wojnę o prawo do budowania świątyni i czczenia swego Boga. Architektura kościoła wzorowana jest na stylu weneckim, do budowy użyto kamieni i fragmentów zniszczonych budowli. Z biegiem lat kościół podupadł i wiele jego zdobień uległo zniszczeniu. Po oknach pozostały jedynie nieoszklone otwory w ścianach.
Meczet Ömeriye jest jedynym używanym meczetem w południowej części miasta i jest on utrzymywany przez muzułmanów obrządku syryjsko-libańskiego. W wiekach średnich, na miejscu dzisiejszego meczetu znajdował się kościół zakonu Augustynów. Podczas osmańskiego oblężenia kościół został doszczętnie zniszczony. Na jego miejscu wybudowano meczet i poświęcono go kalifowi Omarowi, który według legendy spędził noc w ruinach dawnego kościoła.
Łaźnie Ömeriye zostały wybudowane po przejęciu miasta przez Osmanów w roku 1570. Pomysłodawcą i fundatorem był pasza Lala Mustafa. W ostatnich latach łaźnie zostały odrestaurowane i na nowo błyszczą dawnym blaskiem. Skorzystać z nich może każdy, uwaga na często zmieniające się godziny otwarcia.
Dom Hadji Georgakis Kornesios. Hahij Georgakis Kornesios był w latach 1779 – 1809 tłumaczem i wraz z ówczesnym arcybiskupem reprezentował interesy Cypru względem panującego sułtana osmańskiego. Był on odpowiedzialny przede wszystkim za ściąganie podatków. W jego dawnym domu urządzone zostało muzeum ukazujące bogactwo, którego dorobił się tłumacz piastując ten zaszczytny urząd. Rodzina Kornesios posiadała nie tylko dom w zamożnej części miasta, władała on także kilkoma majątkami ziemskimi porozrzucanymi po całej wyspie. Intryga zorganizowana przez jego przeciwników doprowadziła do jego pojmania i oskarżenia. Hadji został przewieziony do Konstantynopola i tam ścięty. Jego majątek został zarekwirowany.
Sobór i pałac arcybiskupi. Dzisiejsza katedra Ágios Ioanis wybudowana została w roku 1730 na ruinach klasztoru benedyktynów. Bloki skalne z dawnego klasztoru zostały ponownie wbudowane w ściany prawosławnej świątyni. Malowidła ścienne wykonane zostały w latach 1736 – 1756. Tron biskupi ozdobiony został scenami z odnalezienia i otwarcia grobu św. Barnaby. Bazując na tej opowieści cypryjski kościół ortodoksyjny rości sobie prawo do samostanowienia.
W Nikozji znajdują się następujące muzea:
Muzeum Narodowe. Muzeum prezentuje archeologiczne znaleziska ze wszystkich wykopalisk na Cyprze. Albo raczej tylko te, które nie zostały zrabowane i wywiezione do innych krajów przez licznych obcych zarządców wyspy.
Niestety ekspozycja i jej organizacja nie jest do końca zgodna z oczekiwaniami współczesnego turysty. Większa część ekspozycji otwartego w 1909 roku muzeum nie jest opisana i posegregowana. Wykopaliska, dzieła sztuki i pozostałe przedmioty szczelnie wypełniają muzealne półki. Nawet zawodowy archeolog miałby trudności z połapaniem się w tym gąszczu. Najlepiej, przed wizytą w muzeum odwiedzić wszystkie wykopaliska na wyspie i na tej podstawie zdecydować, którą część ekspozycji muzealnej chce się odwiedzić.
Muzeum Bizantyjskie. Ponad 150 ikon pochodzących z całego Cypru pozawalają zorientować się w procesie rozwoju sztuki bizantyjskiej na przestrzeni wieków. Najstarsza ikona pochodzi z XVII wieku, najnowsza z wieku XVIII. Ogromna ilość ikon wystawiona na stosunkowo małej przestrzeni powoduje, że poszczególne ikony gubią się w całości. Najcenniejszym eksponatem w muzeum jest 6 mozaik pochodzących z wykopalisk w Lynthragomi. Muzeum sztuki bizantyjskiej powstało z inicjatywy prezydenta Makariosa.
Muzeum etnograficzne. W dawnej siedzibie arcybiskupa Cypru zorganizowane jest muzeum etnograficzne. Ponad 3000 eksponatów ukazuje codzienne życie Cypryjczyków. Warto zauważyć, że część eksponatów pochodzi z tureckiej części Cypru.
Na spacer po zabytkach Lefkoşa trzeba przeznaczyć około jednej godziny, nie licząc wizyt w muzeach.
Centralnym placem w stolicy północnego Cypru jest plac Atatürka. W budynkach dookoła skupia się życie kulturalne i towarzyskie miasta.
Meczet Sarayönü. Wybudowany przez Brytyjczyków na przełomie XIX i XX wieku wzniesiony został w stylu osmańskim, charakterystyczne arkady w kształcie podków są typowym przykładem tego stylu. Jedna z dwóch szarych kolumn wewnątrz meczetu pochodzi z rzymskiej świątyni z
Salamis. Kolumna ta sprowadzona została pierwotnie z Egiptu.
Oprócz funkcji religijnej, meczet jest dzisiaj siedzibą urzędu stanu cywilnego.
Mevlevi Teke. W dawnym klasztorze derwiszów od roku 1963 działa muzeum sztuki tureckiej. Główną cześć ekspozycji zajmują eksponaty wojenne: miecze, szable, sztylety. Wszystko to przypomina o walce Turków o utworzeniu własnego państwa na półwyspie anatolijskim. Oprócz eksponatów militarnych, w muzeum zobaczyć można meble, zastawy stołowe czy też ozdobne wydania Koranu. W pobliskim mauzoleum, miejsce wiecznego spoczynku znaleźli fundatorzy klasztoru.
Karawanseraj Büyük Han. Karawanseraj został wykowany w roku 1572 na polecenie pierwszego osmańskiego gubernatora wyspy Muzaffera Paşas. Do sfinansowania budowy zmuszeni zostali sami Cypryjczycy, co wywołało zamieszki wśród ludności. Ta niepopularna decyzja zmusiła gubernatora do dymisji. Karawanseraj został wybudowany nieprzypadkowo pośrodku średniowiecznego bazaru. Zewnętrzne mury są masywne i grube. Na parterze nie ma praktycznie okien, w murach wykonano jedynie małe otwory umożliwiające wietrzenie znajdujących się tam stajni i magazynów. Pokoje dla kupców znajdowały się na pierwszym piętrze. W każdym z 68 pokoi znajdowało się jedynie łoże. Pościel, garnki i inne przedmioty codziennego użytku podróżni musieli mieć ze sobą.
Karawanseraj odrestaurowany został ogromnymi nakładami środków finansowych. Dzisiaj znajdują się w nim sklepy, restauracje i kawiarnie. Planuje się otwarcie galerii sztuki.
Meczet Selimiye. Meczet Selimiye znajduje się w samym centrum średniowiecznej Nikozji. Pierwotnie budowla została wzniesiona przez Franków na wzór francuskich katedr. Katedra św. Zofii, była drugim, po katedrze w
Famaguscie kościołem koronacyjnym dynastii Lusignan. W 1209 rozpoczęto przebudowę świątyni. Planowano jej powiększenie i dobudowanie dwóch dodatkowych naw. Prace jednak nie szyły zbyt sprawnie, dopiero bulla papieska z roku 1347 gwarantująca budowniczym 100 dodatkowych dni odpustu przyspieszyła nieco prace budowlane. Najazdy obcych wojsk oraz dwa trzęsienia ziemi nie ułatwiały dokończenia budowy. Do dzisiaj południowa część świątyni stoi tylko i wyłącznie dlatego, że podpiera ją ogromne, żelazne rusztowanie.
Panowanie Osmanów na wyspie zmieniło plany co do katedry. Gotycki kościół przekształcony został na meczet. Dwie niedokończone wierze przekształcone zostały w minarety, usunięto wszelkie zdobienia, zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne a wnętrze pomalowane zostało na biało.
